Pewnego razu w Anatolii tureckiego reżysera Nuri Bilge Ceylana jest filmem z najwyższej półki sztuki filmowej. Śledztwo w sprawie morderstwa dokonanego gdzieś na tureckiej prowincji staje się pretekstem do pokazania nierozwiązywalnej zagadki bytu. Dwunastu mężczyzn (liczba nieprzypadkowa, nawiązująca do apostołów i do dwunastu gniewnych) - policjanci, podejrzani, lekarz, prokurator - w trzech samochodach przemierza nocą bezludne wzgórza Anatolii w poszukiwaniu miejsca, gdzie zakopane zostało ciało ofiary. Znajdą dopiero o świcie. Będziemy wówczas śledzić szczegółowe proceduralne czynności prowadzone przez prokuratora, następnie uczestniczyć w sekcji zwłok w miejskim szpitalu.
W ciemnościach nocy bohaterowie otwierają się, prowadzą ni to dialogi, ni to monologi wewnętrzne opowiadając o swoich skrytych lękach, wątpliwościach. W świetle dnia skutecznie działają, drobiazgowo analizują, próbują opisać rzeczywistość, ogarnąć życie własne i innych, coś, co jest nie do opisania, nie do ogarnięcia, zawsze skazane na bycie niekompletną wersją.
Akcja rozgrywa się w niedalekiej przeszłości, tytuł nawiązujący do zwyczajowego początku baśni, mitologizuje ją. W opowieściach o zamierzchłej przeszłości realizm i wierność wydarzeniom przegrywała z wyobraźnią opowiadacza. Ważny był morał i wrażenie, jakie wywrze na słuchaczu. Filmowe zdarzenia widzimy oczami lekarza, który w jednej ze scen spogląda w lustro i jednocześnie prosto w kamerę, przypominając o obecności kolejnych elementów tej interpretacyjnej konstrukcji - reżysera i widza.
Pewnego razu w Anatolii to filmowa opowieść o odwiecznych kontrastach. Opozycji mroku i światła, racjonalizmu, banału i metafizyki, ograniczeń, subiektywizmu, fragmentaryczności ludzkiego odbioru rzeczywistości i nieskończonej złożoności świata oraz człowieka. Przeciwstawienie wiadomego, poznanego temu, co nigdy nie zostanie odkryte, bo nie potrafimy lub nie chcemy z różnych przyczyn.
Mam nadzieję, że powyższe akapity nie przeraziły mniej wytrawnych kinomanów. Pomimo powolnego rytmu narracji, akcja i wewnętrzne światy męskich bohaterów wciągają bez reszty, dialogi zaskakują, chwilami bawią. Wizualna uroda filmu graniczy z magią. Szczególnie piękne są zdjęcia nocne, gdy reflektory samochodów wydobywają z ciemności fragmenty odrealnionego pejzażu. Każdy kadr został zakomponowany niczym doskonała fotografia, przemyślany niczym malarski majstersztyk. Ten obraz trzeba zobaczyć na dużym ekranie, w przeciwnym razie dojdzie do profanacji wielkiej sztuki.
